“JR belooft het stuk van het jaar te worden”, klonk het in De Morgen nog voor de première. En deze boude uitspraak blijft de magistrale voorstelling verdienen.
Het Antwerpse theatercollectief FC Bergman, in een zeldzame vereniging met de KVS (Koninklijke Vlaamse Schouwburg), Toneelhuis Olympique Dramatique, en NTGent, gaat ervandoor met de haast niet te vatten roman, getiteld JR, geschreven door William Gaddis, een van de meest invloedrijke schrijvers in de Amerikaanse postmoderne literatuur,en gepubliceerd in 1975. De hoofdintrige draait rond JR Vansandt, een elfjarige jongen, die als snotneus de beurs beter weet te bespelen dan de ervaren opgeleiden.
FC Bergman is bekend om zijn dynamisch karakter en zijn aanleg voor grenzeloos theater. Bij deze hebben de leden de grens van het onmogelijke overschreden. Men kan het zelfs bijna beschouwen als een ongezien theaterconcept. Al van bij de eerste indruk, word je overdonderd door onder andere de ruimte. Het stuk speelt zich namelijk af in een appartement, van 17 meter hoog met vier open verdiepingen, dat zich in het midden van een loods bevindt omringd door 4 tribunes langs elke zijde. Om ervoor te zorgen dat iedereen min of meer dezelfde voorstelling te zien krijgt, lopen er cameramannen rond om alles te filmen en vervolgens live te projecteren op de lamellen van het gebouw.
Het samenspel tussen de acteurs, de figuranten en de cameramannen vraagt dan wel om fouten en fouten waren er, maar deze vielen te verwaarlozen. Doordat het samenspel zo absurd is, is de montage verbazingwekkend, wat dan weer zorgt voor een unieke kijkervaring die je geen enkele seconde doet vervelen.
Wat het toneel nog zo bijzonder maakt, ligt bij het schaven aan het scenario, vermits de roman niet eens weergeeft wie wat zegt. Nochtans hebben ze de chaos van het boek opmerkelijk bewaard, vermits entropie hun uitgangspunt was. Zo maken we alleen maar kennis met, exclusief JR, chaotische personages, lopen verhaallijnen en scènes op en door elkaar of worden ze niet afgemaakt, spreken de acteurs met een hoog tempo,… Dit bewijst hoe ijzersterk het acteerwerk is van enkele grote namen zoals Jan Bijvoet, Frank Focketyn, Geert Van Rampelberg, Gene Bervoets, Anne-Laure Vandeputte en Kes Bakker. Dat wordt dankzij de close-ups van de livebeelden nog duidelijker.
Dit niet alleen, maar ook nog het oog voor detail, levert een onmisbare bijdrage aan de totaalervaring die je waarneemt. Over elk woord en over elke subtiele handeling is nagedacht.
Het enige negatieve aspect dat bij mensen kan opkomen, is het feit dat het drieënhalf uur duurde, maar dat argument valt meteen te verzwakken. Tijd om te slapen is er namelijk niet. Al je zintuigen worden geprikkeld en moeten bijgevolg alert, gefocust en aandachtig zijn om het verhaal te kunnen volgen.
Dan rest er nog de vraag: “Is dit nog theater?” Misschien is het antwoord een subjectief gegeven. In ieder geval overstijgt JR theater en maakt het wel een zijsprong.
“Wie JR wil vatten, moet daar dus moeite voor doen”, waarschuwde Stef Aerts ons in een interview met Knack. Toch is het begrijpen van JR dus geen voorwaarde om te kunnen genieten van dit theaterstuk omdat het zo’n bijzondere belevenis is. Vandaar volgende boodschap: Gaat dat zien en laat je overvallen.
Lien Verwimp (6HWb)